یکی از نیاز های اصلی بشر تامین غذا است که با رشد بسیار زیاد جمعیت مشکلاتی را به همراه داشته است.
 همین امر باعث شده تا تمام کشور های دنیا به دنبال تولید مواد غذایی با کیفیت باشند.
در کشور ما نیز در سال های اخیر توجه ویژه ای به پرورش دام و طیور شده است.
یکی از مهم ترین مسائلی که باید در هنگام پرورش به آن توجه داشت تامین خوراک است.
 استفاده از غذای با کیفیت و مناسب تاثیر بسیار زیادی بر رشد دام و طیور وکاهش هزینه های مراکز پرورش دارد.
تمام حیوانات به مقادیر معینی از مواد مغذی نیاز دارند که اگر به حد کافی و متعادل دریافت نکنند؛در وضعیت نامناسب تغذیه ای قرار خواهند گرفت. در چنین وضعیتی، بازدهی رشد و سلامت آنها دچار اختلال می شود.
اگر اختلالات تغذیه ای شدید باشد، ممکن است حتی به مرگ حیوان منجر شود.
تامین مواد مغذی برای حیوان، از طریق مواد خوراکی است.
 خوراک ها از نظر کیفیت فیزیکی و مواد مغذی تنوع بسیار زیادی دارند.
ارزش غذایی یک ماده خوراکی مشخص ممکن است از منطقه ای به منطقه دیگر بسیار متغیر باشد.
 برای تامین احتیاجات غذایی حیوانات مزرعه ای در مرحله اول نیاز به شناخت مواد مغذی مورد نیازحیوان در وضعیت های مختلف نگهداری، تولید وغیره است و در مرحله بعد نیاز به شناخت مواد خوراکی و ترکیبات مغذی موجود در آنها خواهد بود.
 در این صورت است که امکان تأمین جیره های متعادل فراهم خواهد شد. بنابراین توجه به افزایش راندمان تولید حیوانات مزرعه ای زمینه ی پژوهش و تحقیق در مورد شناخت و تعیین احتیاجات غذایی دام و نیز شناخت اقلام خوراکی و ارزش غذایی آنها را فراهم ساخت با توجه به اینکه بیشترین سهم هزینه پرورش دام و طیور را تغذیه به خود اختصاص میدهد(۶۰ تا ۷۰ درصد هزینه ها) بنابراین تولید بالا با هزینه کم، بدون تغذیه صحیح وعلمی امکان پذیر نیست و این خود مستلزم تشخیص احتیاجات غذایی دام و شناخت ترکیبات خوراک از نظر مواد مغذی است. اکثر کارشناسان و دامپروران کشور از جداول ترکیبات مواد خوراکی تهیه شده در سایر کشورها مانندARC  وNRC  استفاده میکنند که می تواند با خطا همراه باشد. علت این امر را میتوان به وجود تفاوت در ارزش غذایی اقلام خوراکی مورد استفاده دام و طیور موجود در کشور با خوراک های مشابه در مناطق دیگر دنیا مربوط دانست.
 

مکمل های معدنی خوراک دام  و طیور

عناصر معدنی در سیستم تغذیه حیوانات نقش مهمی ایفا می کند و بنابراین برای رشد طبیعی، تولید و سلامتی لازم است. همچنین مواد معدنی در بافت های بدن نقش ساختمانی، کاتالیزوری و فیزیولوژیکی را هم بر عهده دارند. افزودن مواد معدنی به صورت مکمل خوراک دام و طیور،  برای جلوگیری از کمبود مواد معدنی صورت می گیرد. امروزه تغذیه دامها بر پایه پسماندهای کشاورزی و علوفه هایی مثل کاه و سیلوی ذرت رواج دارد.

 این منابع غذایی حاوی سطوح کمی از پروتئین و دارای مواد معدنی با قابلیت هضم پایین هستند. 
تنظیم احتیاجات غذایی گاوهای شیری بر مبنای توصیه های  NRCدر اغلب موارد جوابگوی نیازهای آنها نیست. معمولا از مکمل های معدنی و ویتامینی برای رفع کمبود ها، در خوراک دام استفاده می شود. مخصوصا در جیره دامهای شیرده، نیاز به مکمل ها جدی تر است. علاوه بر این، مواد مغذی موجود در مکمل های خوراک دام، میتوانند سبب هضم و جذب بهتر ترکیبات جیره پایه نیز بشوند.

مواد معدنی مورد نیاز دام ها به دو گروه طبقه بندی شده اند:

الف- مواد معدنی پرمصرف(ماکرو): غلظت این مواد در اجزای خوراک بیش از ppm 100 است. مانند کلسیم، فسفر، منیزیم، سدیم، کلر، پتاسیم و گوگرد.
ب- مواد معدنی کم مصرف(میکرو): غلظت این مواد در اجزای خوراک کمتر از ppm 100 است. مس، روی، منگنز، آهن، کبالت، ید، سلنیوم، کروم، مولیبدن، فلور، آرسنیک، نیکل، وانادیم در این دسته قرار می گیرند.
در جیره غذایی طیور کمبود مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر سبب اختلال در توسعه استخوان ها، کاهش رشد و ضعف پوسته تخم مرغ می شود. 
این کمبودها با استفاده از مکمل هایی مانند دی کلسیم فسفات (حاوی ۱۷٫۵ درصد فسفر و ۲۲-۲۴ درصد کلسیم)، وکربنات کلسیم و پودر صدف(۳۷٫۵-۴۰ درصد کلسیم خالص)  تامین می شود.

مهم و رایج ترین مکمل های معدنی خوراک دام وطیور:

کربنات کلسیم

کلسیم یکی از عناصر ضروری برای حیات تمام موجودات زنده است که نقش استخوان سازی،بهبود سیستم گوارشی و تنظیم فرایند های زیستی را برعهده دارد.
استفاده از کربنات کلسیم درخوراک دام و طیور،کاربردی ترین وارزان ترین روش جهت تامین نیاز کلسیم درگله های دامی و مرغداری هاست.

آهک

سنگ آهک دارای ۳۵ تا ۳۸ درصد کلسیم است، میزان فلوئور آن باید کم باشد. سنگ آهک به صورت پودری به خوراک جوجه ها و طیور تخمگذار اضافه میشود.

صدف(معدنی و دریایی)

پودر صدف یکى از فراورده هاى حاصل از موجودات دریایى و منبع بسیار خوب کلسیم است که به صورت معدنی نیز تولید میشود وحاوی ۳۸%کلسیم است.
این پودر براى جوجه هاى گوشتى و طیور تخمگذار بسیار مفیدوکارآمد است.

نمک

نمک منبع تأمین سدیم و کلر است. وجود کمی نمک در جیره ضروری است ولی مقدار نمک در جیرە مرغ نباید بیشتراز نیازباشد.
نمک با کیفیت امری مهم در تغذیه دام و طیور جهت افزایش وزن مناسب دام، بهینه سازی تولید شیر و افزایش سلامت کلی دام با انتخاب میزان خلوص نمک می باشد. طعم بهتر خوراک دام و طیور، مدیون افزودن نمک دام دانه بندی شده به آن است که علاوه بر بهبود طعم،  تامین سدیم مورد نیاز بدن را نیز بر عهده دارد. سنگ نمک مصرفی توسط دام به دلیل رطوبت پایین، موجب ماندگاری طولانی گردیده و در جلوگیری از شیوع بیماری های میکروبی و گوارشی نقش بسیار موثری ایفا می کند .

جوش شیرین (بیکربنات سدیم)

بی کربنات سدیم یا جوش شیرین ( NaHCO3 ) دارای 27.9 % سدیم و 71.99 % بی کربنات بوده و فاقد یون کلر است.
در جیره مرغ برای حفظ تعادل آنیون و کاتیون و به منظور تأمین سدیم استفاده میشودو همچنین در جیره گاوهای شیری به عنوان بافر مصرف دارد.
بی کربنات سدیم یا جوش شیرین، یک ترکیب شیمیایی با کاربردهای فراوان در تغذیه دام و طیور می باشد.

اکسید منیزیم

اکسید منیزیم ماده ای سفید رنگ وجاذب رطوبت بوده و از فراوری و خالص سازی کربنات منیزیم معدنی به دست می آید.
ازآنجایی که منیزیم دربیشتر واکنش های ضروری بدن شرکت دارد،عنصری مهم درخوراک دام وطیور محسوب میشود.
 کاهش هزینه بافری، افزایش چربی شیر، بهبود هضم نشاسته و کاهش اسیدوز و لنگش از دیگر اثرات مثبت استفاده از اکسید منیزیم در جیره گاوهای شیری است؛ وافزودن آن به جیره مرغ تخمگذار باعث بهبود کیفیت پوسته تخم مرغ می شود.

اکسید منگنز

اکسید منگنز با فرمول شیمیاییMnO2،MnO به شکل پودری خاکستری رنگ است.اکسید منگنز یکی از رایج‌ترین ترکیباتی است که بطور گسترده درصنعت خوراک دام وطیور به عنوان مکمل غذایی دام و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرد.این عنصربوسیله پروتئین خاصی به نام ترانس منگابین در خون جابجا می‌شودو کمبود آن باعث کاهش رشد،تاخیر در تشکیل استخوان، اختلال در تولید مثل و عوارض عصبی می‌گردد و در طیور باعث تغییر شکل و پهن شدن مفاصل می‌شود و درجوجه ها، دیرتر از پوسته تخم در می‌آیند و بدن آنهامتورم متورم و پاهانیزکوتاه میشوند.
کمبود این عنصر در حیوانات ماده باعث اختلال فعالیت تخمدان ودر حیوانات نر عقیم شدن و در دستگاه عصبی آن‌ها نیز تاثیر می‌گذارد

پودر گوشت

پودر گوشت یکی از محصولات کشتارگاهی است و در حدود ۵۵ درصد پروتئین خام دارد. میزان متیونین، سیستئین و تریپتوفان آن کم و لیزین بالا است. میزان انرژی پودر گوشت به میزان چربی موجود در آن بستگی دارد و میزان مصرف پودر گوشت به طور متوسط ۵ تا ۷ درصد و حداکثر ۱۰ درصد است.

آهن

 ازمکمل های کم مصرف ومهم در جیره خوراک دام وطیوراست.
اهن نقش بسیار تخصصی در بدن تمام حیوانات دارد و بخشی از پروتئین هموگلوبین ومیوگلوبین در سلول های ماهیچه ای است.
آهن دارای سرعت سوخت وساز بالایی در جوجه هاست و باید به شکل کاملا قابل دسترس درجیره حیوان براساس نیاز روزانه تامین شود.

آنزیمیت

آنزیمیت پودری به رنگ کِرِم، بدون بو از انواع زئولیتها است. این ماده در جیره غذایی حیوانات(دام،طیور،آبزیان)به عنوان ماده افزودنی مصرف می شود‌. امروزه قارچها و سموم حاصله از مهم ترین عوامل بیماری زا در حیوانات می باشد،آنزیمیت با جذب این سموم می تواند موجبات سلامت و بهبود مواد غذایی را فراهم سازد.
این ماده معدنی علاوه بر خوراک دام وطیور در خوراک ومحیط آبزیان نیزنقش حائز اهمیت دارد.

بنتونیت

بنتونیت خوراکی(بنتونیت خوراک دام وطیور)نوعی خاک رس چندوجهی است که در هر دوحالت بنتونیت کلسیم دار و بنتونیت سدیمی برای مصرف خوراکی دام وطیور مناسب است.
 بنتونیت معمولا برای خوراک سازی مصرف شده و یابه عنوان تاکسین بایندر در سیلوهای نگهداری جیره دام وطیور استفاده می‌شودو۲ نقش اساسی دارد.
اولا به عنوان یک ماده میکروب کش و گندزدا در خوراک دام و سیستم گوارش حیوان عمل کرده و ثانیا با دارا بودن ریزمغزهای مختلف به رشد وافزایش وزن گله کمک می‌کند. 
بنتونیت نه تنها برای تغذیه دام درگاوداری و مراکز پرورش گوسفند کاربرد دارد،بلکه به عنوان خوراک طیور در مرغداری‌ها نیز مصرف می‌شود. بااین تفاوت که از بنتونیت می‌توان برای خشک و تمیز نگهداشتن بستر طیورنیز استفاده کرد.
ازجمله خواص بنتونیت در خوراک دام وطیور می‌توان به دفع فلزات سنگین و سموم قارچی ایجاد شده در جیره غذایی اشاره کرد. حتی از بنتونیت به دلیل خاصیت جذب آب و مایعات توسط آن،می توان برای خشک نگه داشتن بستر طیور و در نتیجه گندزدایی محیط بهره برد.

دی کلسیم فسفات

دی کلسیم فسفات و یا به اختصار DCP 
از واکنش اسید فسفریک با کربنات کلسیم تهیه می شود.
 این نمک حاوی دو عنصر حیاتی فسفر و کلسیم برای دام و طیور است که در ساخت و ساز سیستم حیوانات نقش اساسی را بازی می کند.
شکل ظاهری این نمک به شکل گرانول است که در جیره غذایی دام و طیور به صورت افزودنی اضافه و به صورت دان جهت خوراک دام و طیور مصرف میگردد.

فرمالین

فرمالین یک ماده شیمیایی است باکاربرد های مختلف در زمینه های متفاوت که یکی از معروف ترین این کاربرد ها در ضدعفونی کردن محیط دام و طیور و به ویژه پرورش ماهی است.
در صنایع دامی وپرورش طیور، از فرمالدئید گازی برای ضد عفونی کردن سطوح آجری و چوبی و همچنین لوازم مکانیکی استفاده می شود. فرمالین مایع نیز کاربرهای گسترده ای برای ضدعفونی کردن این محیط ها دارد. قیمت مناسب فرمالین در علاقه دامداران و پرورش دهندگان ماهی به استفاده از آن بسیار موثر است.

مکمل شیری و پرواری

 افزودنی ها و ویتامین های ویژه در مکمل های غنی شده گوساله های پرواری وشیری می توانند بهبود بازده خوراک و سلامت گوساله های پرواری را تضمین کرده و لذا تأثیر این مکمل ها بر ضریب تبدیل محسوس خواهند بود.

با گسترش روز افزون جمعیت بشر، نیاز به تامین غذا نیز بیشتر شده است. درحالی که امروزه روشهای سنتی کشاورزی و دامداری نمیتواند جوابگوی تامین غذای بشر باشد. در حوزه دامپروری، پرورش حیوانات از حالت مزرعه کم تراکم به دامداریهای متراکم و صنعتی تبدیل شده است. علاوه بر این اصلاح نژاد حیوانات سرعت رشد و تولید آنها را نیز افزایش داده است و خوراکهای با حجم زیاد و تراکم کم مواد مغذی جوابگوی نیاز آنها نمیباشد. بنابراین علاوه بر استفاده از محصولات کشاورزی به عنوان علوفه و خوراک اصلی دام، از مکملها و افزودنی های صنعتی(طبیعی یا مصنوعی) نیز در خوراک دام و طیور استفاده میشود. در این مطلب سعی می شود به طور خلاصه مکمل و افزودنی های خوراک دام و طیور که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند، معرفی شود.

معرفی انواع افزودنی های خوراک دام و طیور:

• آنزیم‌ها (کاتالیزورهای هضم مواد خوراکی)
• پروبیوتیک‌ها (میکروب‌های مفید)
• پری‌بیوتیک‌ها (الیگوساکاریدها) و سیمبیوتیک‌ها (مخلوطی از پرو و پری‌بیوتیک)
• اسیدی‌فایرها (اسیدی کنندها)
• فیتوبیوتیک‌ها و طعم‌دهنده‌ها (داروهای گیاهی)
• ضدعفونی‌کننده‌ها (حذف ویروسها و باکتریهای مضر)
• توکسین بایندرها (جذب و خنثی مایکوتوکسین ها)
• آنتی اکسیدان‌ها
• ویتامین ها
• مواد معدنی
• اسیدهای آمینه
• کوکسیدیواستاتها(جلوگیری از کوکسیدیوز)
• رنگدانه‌ها (کاروتنوئیدها)
• پلت چسبان‌ها( استحکام پلت)
• امولسی‌فایرها

۱-آنزیمها :

یکی از اصلی ترین افزودنی های خوراک دام و طیور آنزیمها هستند که ساختار پروتئینی دارند و نقش کاتالیزور را در بدن ایفا میکنند(واکنشهای متابولیک را تسهیل میکنند بدون اینکه خودشان دستخوش تغییر شوند). آنزیمها در تمام مسیرهای آنابولیک، کاتابولیک، هضم و متابولیسم بدن نقش دارند آنزیمها در دمای بالای ۸۵ درجه پس از مدت کوتاهی بی اثر میشوند. پسوند ase  برای نامگذاری آنزیمها بعد از نام ماده مورد اثر آنزیم استفاده میشود. بسیاری از آنزیمهای مورد استفاده در صنایع غذایی از میکروارگانیسم­ها مشتق شده­ اند. میکروارگانیسمهایی که در جهت تولید آنزیمها استفاده می­شوند شامل باکتریها(مانند:باسیلوس سوبتیلیس، باسیلوس لنتوس، باسیلوس آمیلولیکوئی، فاسیئنس و باسیلوس استیروترموفیلوس) قارچ ها(تریکودرمالونگی براچیاتوم، آسپرژیلوس اوربزا و آسپرژیلوس نیجر) و مخمرها( ساکارومایسس سرویسیه) میباشند. در خوراک دام و طیور برخی ترکیبات وجود دارند که بدن حیوان بدون کمک آنزیم های اگزوژنوس کاملا قادر به هضم آنها نمیباشد.

این ترکیبات شامل سلولز، پنتوزانها(آرابینوزایلانها و زایلانها)، بتاگلوکانها، موادپکتیکی، مانان ها، آرابینانها و گالاکتانها، زایلوگلوکانها میباشند.  مهمترین آنزیمهای مورد استفاده در خوراک دام و طیور در جدول زیر ذکر شده اند.

آنزیم	مورد استفاده
بتا گلوکاناز	یولاف
زایلاناز	گندم، چاودار، سبوس برنج، سبوس گندم
بتاگالاکتوسیداز	دانه حبوبات
فیتاز	خوراک های گیاهی
پروتئاز	پروتئین ها
لیپاز	لیپیدها
آمیلاز	نشاسته

۲-پروبیوتیک ها:

ترکیبات میکروبی زنده ای هستند که مستقیما به جیره دام و طیور اضافه می شوند و اثر بسیار مطلوبی بر عملکرد و سلامت آنها دارند. پروبیوتیک ها برخلاف انتی بیوتیک ها به میکروارگانیسم های مفید آسیب نمیرسانند. معنی لغوی پروبیوتیک برای زندگی است بر خلاف آنتی بیوتیک که به معنی علیه زندگی میباشد. پروبیوتیکها  نه تنها ایجاد بیماری نمی کنند، بلکه از تکثیر و رشد باکتری های بیماری زا نیز در دستگاه گوارش حیوانات جلوگیری کرده و موجب افزایش میکروفلور مفید در سیستم گوارش طیور می شوند. باکتریهای لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس، لاکتوباسیلوس بایفیدوس، لاکتوباسیلوس بلغاریکوس، لاکتوباسیلوس کازئی، لاکتوباسیلوس فرمنتوم، لاکتوباسیلوس لاکتین، استرپتوکوکوس فاسیوم و ساکارومایسس سرویسیه خاصیت پروبیوتیکی دارند و به عنوان افزودنی های خوراک دام و طیور کاربرد دارند. قابل توجه است که این میکروارگانیسمها شرایط نگهداری خاص خود را دارند و برخی از آنها در دمای بالا پایدار نبوده و غیرفعال می شوند.

۳-پری­بیوتیک­ها:

ازجمله افزودنی های خوراک دام و طیور هستند که قابل هضم و جذب نیستند ولی تاثیرات مثبتی بر اکوسیستم دستگاه گوارش دارند و رشد و سلامتی حیوان را بهبود میدهند. پری­بیوتیکها سبب جذب بهتر عناصری مثل روی، آهن ، کلسیم و منیزیم میشوند. این ترکیبات در ناحیه سکوم یا کولون جمع شده و عنوان منبع غذایی برای باکتری های مفید عمل میکنند .پریبیوتیک ها، میکروارگانیسم نیستند بلکه نوعی منبع مواد مغذی برای باکتری های موجود می باشند و به کولونی های عادی روده حیوان امکان رشد و بازتولید طبیعی را می دهند. از جمله پروبیوتیکهای مهم در خوراک دام و طیور میتوان به اینولین، گالاکتوالیگوساکاریدها، فروکتوالیگوساکاریدها، ایزومالتوالیگوساکاریدها، لاکتولوز، سویاالیگوساکاریدها، زایلوالیگوساکاریدها و مانان الیگوساکاریدها اشاره کرد. هر کدام از این پریبیوتیک ها باعث افزایش جمعیت میکروارگانیسمهای خاصی میشوند.

۴-اسیدیفایرها(اسیدی کننده‌ها):

اسیدهایی هستند که به خوراک دام و طیور افزوده می‌شوند تا pH خوراک و دستگاه گوارش و  سیتوپلاسم میکروبی را کاهش دهند و مانع از رشد فلور میکروبی پاتوژن مثل اشرشیا کولی، سالمونلا، لاکتوباسیلوس، مونوسیتوژنها و کلستریدیوم پرفرنجنس در روده گردد. این ممانعت سبب کاهش رقابت فلور میکروبی برای کسب مواد مغذی از میزبان شده و سبب بهبود رشد و عملکرد دام می‌گردد این اسیدها بعنوان ضد‌کپک هم عمل می‌کنند و از افزودنی های خوراک دام و طیور به حساب می آیند. این ترکیبات ازنظر ساختار چند دسته هستند.

الف- اسیدهای مونوکربوکسیلیک ساده مثل اسید فرمیک، استیک، پروپیونیک و بوتیریک

ب- اسیدهای کربوکسیلیک با گروه هیدروکسیل مثل اسید لاکتیک مالیک، تارتاریک و اسید سیتریک

ج- اسیدهای کربوکسیلیک زنجیره کوتاه حاوی اتصال دوگانه همچون اسید بوتریک و اسید سورتیک

میزان مصرف اسیدیفایرها برای کنترل کپک ۰٫۵ کیلو در هر تن خوراک دام و طیور و ۲٫۵ تا ۳ کیلوگرم در هر تن خوراک دام برای کاهش pH وکنترل سالمونلا میباشد. در جدول زیر تاثیر چند نوع اسید بر عملکرد طیور ذکر شده است.

نام اسید	غلظت(%)	اثرات
اسد فرمیک	۵/۰- ۱	بهبود افزایش وزن جوجه های گوشتیبهبودبازده غذایی در جوجه های گوشتی و مرغ تخمگذار
بافر اسید پروپیونیک	۰٫۱۵-۰٫۲۰	افزایش بازده لاشه درجوجه های گوشتی ماده و کاهش چربی بطنی جوجه های نر
اسید مالیک	۰٫۵-۲	بهبود افزایش وزن
اسید سوربیک	۱٫۱۲	بهبودضریب تبدیل غذایی
اسید تارتاریک	۰٫۳۳	بهبود افزایش وزن
اسید لاکتیک	۲	بهبودضریب تبدیل غذایی و بهبود افزایش وزن
اسیدفرمیک	۰٫۵-۱	کاهش  pHناحیه سکومی و اثرکشنده روی سالمونلا
اسیدبنزوئیک	۰٫۲	اثر مثبت بر رشد
اسیدبوتریک	۰٫۱۵	حفظ میکروفلور مفید، افزایش تکثیر و بلوغ سلولهای روده

 ۵-فیتوبیوتیک‌ها:

ترکیبات اولیه و ثانویه گیاهی به شمار می‌روند که به عنوان جایگزینی برای آنتی بیوتیک ها مطرح شده اند. از گیاهان، ادویه جات و عصاره گیاهی (عمدتاً اسانس‌ها) تحت عناوین مختلف بوتانیکال ، فیتوبیوتیک‌ها یا فیتوژنیک‌ها نام برده می‌شود. فیتوبیوتیک‌ها به دلیل اثرات شناخته شده‌ای که برای درمان سنتی و جایگزینی دارویی دارند، بیشتر شناخته شده‌اند. عمل فیتوبیوتیک‌ها توسط ترکیبات اولیه و ثانویه اعمال می‌گردد. طیف وسیعی از اثرات فیتوبیوتیک‌ها در تغذیه دام مطرح شده است که می‌توان به مواردی از جمله تحریک مصرف خوراک، خاصیت ضدمیکروبی، ضدکوکسیدیوز، ضدانگل و محرک سیستم ایمنی اشاره نمود. این خواص مثبت باعث شده است که فیتوبیوتیک ها به عنوان یکی از جدیدترین افزودنی های خوراک دام و طیور مورد توجه قرار گیرند.

۶-ضدعفونی­ کننده ­ها:

از جمله افزودنی های خوراک دام و طیور هستند که به منظور جلوگیری از آلودگی خوراک به میکرو ارگانیسمهای مضر و انتقال انها به بدن حیوانات از آنها استفاده میشود. خوراک دام و طیور در معرض آلودگیهای مختلفی است.

۱-۶-  آلودگی با باکتریها: باکتریهایی مانند سالمونلا و کمپیلوباکتر در صورت وجود در خوراک میتوانند باعث بروز بیماری و تلفات ناشی از آن در حیوانات گردد.

۲-۶- آلودگی با ویروسها: در زمان شیوع بیماریهای ویروسی مانند نیوکاسل،گامبورو، برونشیت و آنفلوانزای فوق حاد طیور، دان

میتواند عامل مهمی برای انتقال بیماری از گلهای به گله دیگر باشد..

۳-۶- آلودگی با قارچها: قارچها بواسطه فراوانی و پراکندگی اسپور آنها در تمام مکانها در صورت مهیا شدن شرایط مناسب به سرعت شروع به تکثیر کرده و برخی از گونه های قارچها سم تولید مینمایند. به عنوان مثال قارچ آسپرژیلوس به راحتی دان را آلوده و مشکلات متعاقب آن را برای حیوان ایجاد میکند.

۷-توکسین بایندرها

اصطلاح توکسین بایندر به آن دسته از افزودنی های خوراک دام و طیور اطلاق می شود که با هدف پیشگیری از انتقال سموم (عمدتا سموم قارچی یا مایکوتوکسین ها) از خوراک به بدن و سپس محصولات دام، طیور و آبزیان در فرمول جیره غذایی این حیوانات قرار می گیرند. مهمترین مواد جاذب مایکوتوکسینها آلومینوسیلیکاتها، زئولیت، کربن فعال، دیواره سلولی مخمر، الیاف میکرونیزه، باکتریها و پلیمرها (کلستیرآمین و پلی وینل پیرولیدون) هستند که بصورت تکی یا ترکیبی استفاده میشوند. توکسین بایندرها بسته به تعداد سمومی که میتوانند به خود جذب کنند به دو دسته تک جزئی و چند جزئی تقسیم میشوند. در جدول زیر مهمترین مایکوتوکسین ها و مکانیسم عمل آنها کر شده است.

نوع مایکوتوکسین	اثرات سمی	مکانیسم عمل درسطح سلولی و مولکولی
آفلاتوکسین	آسیبهای کبدی-تخریب ژنوم-تشکیل تومورتضعیف سیستم ایمنی	تشکیل DNA adduct-پراکسیداسیون لیپیدفعالسازی زیستی توسط سیتوکروم p450
اکراتوکسین A	آسیبهای کلیوی-تخریب ژنوم-تغییر سیستم ایمنی	اثر روی سنتز پروتئین-ممانعت از تولید ATPسم زدایی توسط پپتیدازها
پاتولین	آسیبهای سیستم ایمنی- موتاسیون در شرایط invitro	ممانعت آنزیمی به طور غیر مستقیم
تریکوتسن ها(سم T2, DON)	آسیبهای خونی- تغییر سیستم ایمنی- آسیبهای پوستی	القای اپوپتوزیس در سلولهای خون ساز و سلولهای ایمنی بدن-اثر روی سنتز پروتئینتغییرات غیر نرمال در ایمنوگلوبولین ها
زیرالنون	کاهش باروری و تولید مثل	اتصال به گیرنده های استروژنیبیواکتیواسیون توسط ردوکتازها
فومونیسینB1	تخریب سیستم اعصاب مرکزیCNS- آسیبهای کبدی-تخریب ژنوم-تضعیف سیستم ایمنی	ممانعت از ساخت سرآمیداثرمنفی روی نسبت اسفنگانین به اسفنگوزیناثر منفی روی چرخه سلولی

حد مجاز برخی از مایکوتوکسین ها در مواد خوراکی مطابق مصوبه شورای اتحادیه اروپا(۲۰۰۶) در جدول زیر ذکر شده است.

نوع مایکوتوکسین	مواد خوراکی	حداکثر سطح مجاز در خوراک با ۱۲ درصد رطوبت (میکروگرم در کیلوگرم)
اکراتوکسین A(OTA)	غلات و فراورده های غلات	۲۵۰
خوراک مصرفی طیور	۱۰۰
دی اکسی نیوالنون(DON)	غلات و فراورده های آن به جز ذرت	۸۰۰۰
ذرت و فرآورده های آن	۱۲۰۰۰
خوراک کامل یا مکملهای غذایی دامی	۵۰۰۰
فومونیسین(FB1+FB2)	خوراک کامل یا مکملهای غذایی طیور	۲۰۰۰۰
زیرالنون(ZEA)	غلات و فراورده های آن به جز ذرت	۲۰۰۰
ذرت و فراورده های آن	۳۰۰۰

۸-آنتی اکسیدانها:

از جمله افزودنی های خوراک دام و طیور هستند که آنها را از تغییرات کمی و کیفی محافظت میکنند. آنتی اکسیدانها بدین منظور به کار گرفته می شوند که از تجزیه اکسیداسیونی قسمت هایی از غذا که نسبت به اکسیژن حساس هستند جلوگیری نماید. از جمله آنتی اکسیدانهای طبیعی ویتامینها E و C و بتاکاروتن می باشد که از اکسیداسیون مواد در بافت های حیوانی و غذاهایی با منشأ حیوانی جلوگیری می کنند.

۹-ویتامین ها:

گروهی از ترکیبات آلی پیچیده میباشند که به مقدار بسیار کم در مواد خوراکی وجود دارند و برای هضم و جذب مواد خوراکی دیگر مورد نیاز می باشند و کمبود هریک از آنها موجب اختلال خاص در روند نگهداری و رشد می شود . بسیاری از ویتامین ها توسط بدن موجود زنده ساخته می شود و گاهی اتفاق می افتد که مقدار ساخته شدن ویتامین در بدن کفاف نیاز را نمی کند و باید در جیره خوراکی ویتامین به صورت مکمل وجود داشته باشد تا نیاز تامین شود.جدول زیر علائم کمبود ویتامین ها را در طیور نشان میدهد. با توجه به بیماریهای ذکر شده ویتامینهای صنعتی میتواند از مهمترین افزودنی های خوراک دام و طیور مطرح باشد.

کمبود ویتامینها	علائم کمبود
ویتامین  A	شبکوری، کاهش تولید تخم مرغ و کاهش جوجه درآوری
ویتامین  D	نرمی استخوان، انحنا در پاها، تأخیر در رشد، کاهش کیفیت تخم مرغ
ویتامین E	کاهش رشد، خونریزی سلولهای مغزی، کاهش تولید تخم مرغ و مرگ و میر جوجه ها
ویتامین  K	کمخونی، تأخیر در لخته شدن خون
ویتامین  تیامین B1	کاهش اشتها، لاغری و از کار افتادن دستگاه عصبی
ویتامین ریبوفلاوین B2	فلجی پنجه پا، کاهش جوجه درآوری و نارسایی در تخم مرغ
ویتامین نیاسین B3	عوارض استخوانی و غیرطبیعی بودن پر
ویتامین پانتوتنیک اسید B5	کاهش رشد، کمخونی و ضعیف شدن استخوانها
ویتامین پیردوکسین B6	کاهش جوجه درآوری و کاهش تولید تخم مرغ
ویتامین اسید فولیک B9	کمخونی، فلجی گردن و کاهش جوجه درآوری
ویتامین کوبالامین	پردرآوری ضعیف، ضایعات کلیوی، کمخونی و کاهش اشتها

۱۰-مواد معدنی:

تمام موجودات زنده برای زندگی به مواد معدنی نیاز دارند. این مواد به دسته ماکرو(پرمصرف) و میکرو(کم مصرف) طبقه بندی می شوند. تاکنون احتیاج دامها به ۲۹ ماده معدنی ثابت شده است که ۷ عنصر پرمصرف و ۲۲ عنصر کم مصرف هستند برخی از این مواد معدنی با مصرف خوراک به صورت طبیعی تامین نمیشوند و باید به غذای دام اضافه گردند تا رشد و تولید بهبود یابد. امروزه استفاده از مکملهای مواد معدنی صنعتی در صنعت دامپروری رایج شده است و یکی از افزودنی های خوراک دام و طیور به شمار می آید.

۱۱-اسید های امینه:

اسید های آمینه بعنوان واحد ساختمانی پروتئین ها نقش مهمی در تغذیه طیور، آبزیان و دام دارند. اسید های آمینه به دو گروه ضروری و غیر ضروری تقسیم می شوند. اسید های آمینه غیر ضروری گروهی هستند که بدن می تواند آن ها را از دیگر اسید های آمینه و مواد غذایی بسازد. اسیدهای آمینه ضروری گروهی هستند که بدن قادر به ساخت آن ها نبوده و تنها از مواد غذایی با منشاء حیوانی تأمین می گردند. به منظور بهبود رشد و تکمیل زنجیره ساخت پروتئین برخی اسیدهای آمینه به روش صنعتی تولید و به عنوان یکی از افزودنی های خوراک دام و طیور مورد استفاده قرار میگیرد.

۱۲-کوکسیدیو استات ها (داروهای ضد کوکسیدیوز):

کوکسیدیو استات ها به منظور پیشگیری و درمان انگلهای دستگاه گوارش حیوانات استفاده میشود. کوکسیدیوز مهمترین بیماری انگلی در طیور می باشد که توسط انگل تک یاخته ای از جنس آیمریا بوجود می اید. هفت گونه مختلف آیمریا شناسایی شده اند که قسمتهای مختلف دستگاه گوارش را برای رشد و تکثیر انتخاب میکنند. داروهای ضد کوکسیدیوز به دو دسته داروهای سنتتیک و یونوفورهای پلی اتر تقسیم میشود. داروهای سنتتیک نیکاربازین، دیکلازوریل، سولفاکوئینوکسالین و… مکانیسمهای عمل اختصاصی علیه متابولیسم انگل دارند. یونوفرها نیز بر اساس نوع کاتیون، ظرفیت نرخ انتقال و ساختمان به سه گروه تقسیم میشوند.

الف-یونوفرهای تک ظرفیتی (مونووالان) مانند موننسین،سالینومایسین، و ناراسین

ب-یونوفرهای گلیکوزیدی تک ظرفیتی(گلیکوزید مونووالان) مانند مادورامایسین و سمدورامایسین

ج-یونوفرهای دوظرفیتی (دی والان)مانند لازالوسید

۱۳- رنگدانه ­ها:

بیشتر در دان مرغهای تخمگذار کاربرد دارند زیرا مصرف کنندگان تخم مرغ، رنگ زرده طلایی یا  نارنجی را مطلوب میدانند از آنجایی که طیور قادر به ساخت این رنگدانه ها در بدن خودیستند، بنابراین این رنگدانه ها را باید به جیره غذایی طیور اضافه نمود. این رنگدانه ها به آسانی از طریق جریان خون حمل ودر بافت زیر پوستی و یا در زرده تخم مرغ ذخیره می شوند. ولی از افزودنی های معمول در خوراک دام و طیور به شمار نمیروند.

۱۴-پلت چسبان ها:

باید توجه داشت تولید و مصرف خوراک دام و طیور به صورت پلت به شرطی سودمند خواهد بود که کیفیت و استحکام خوراک پلت شده بالا باشد و در اثر حمل و نقل دچار خرد شدن و تبدیل به پودر نشوند. پلت ها ممکن است در طول دوره نگهداری بر اثر فشار وارد بر کیسه ها یا هنگام حمل و نقل صدمه دیده، شکسته و خرد شوند و میزان خاکه و در نتیجه پرت و هدر رفت خوراک بیشتر شود. برای کاهش خاکه پلت و افزایش استحکام پلت از پلت چسبانها استفاده میشود. رایج ترین و کاربردی ترین پلت بایندرهای بر پایه مواد معدنی مانند بنتونیتها و آلومینیوم سیلیکاتها می باشند.

۱۵-امولسیفایر:

امولسیفایر ها موادی هستند که یکنواختی مواد مغذی مثل اسیدهای چرب، ویتامین های محلول در چربی و اسیدهای آمینه را در مخلوط افزایش می دهند. در صنعت پرورش طیور از مواد خوراکی دارای انرژی بالا مثل چربی و روغن استفاده می شود. روغن نسبت به کربوهیدارت ها ارزان تر بوده و موجب بهبود ضریب تبدیل خوراک می شوند. به دلیل کمتر بودن ترشحات صفراوی و به دنبال آن جذب ضعیف تر چربی در پرندگان جوان، استفاده از مکمل­های امولسیفایر توصیه می شود. این ترکیبات علاوه بر بهبود استفاده چربی، موجب بهبود کیفیت و تسهیل فرآیند تولید پلت های خوراکی نیز می گردند. نکته اصلی در این فرآیند مدیریت رطوبت در حین پلت کردن می باشد.

نقش اصلی دانه ها و ضایعات کارخانجات، تامین انرژی برای حیوان است. یولاف وجو، از لحاظ پروتئین خام، در سطح میانه و کمی بالاتر قرار دارند. فرآیند دانه ها (رول کردن، شکافتن، له کردن، یا آرد کردن) قابلیت هضم را، بالا می برند. اگر فرآیندی بر روی دانه ها صورت نپذیرفته باشد، بیش از 30% دانه ها دست نخورده از بدن حیوان دفع می گردند. شکستن پوشش دانه ها، می تواند باعث افزایش قابلیت هضم گردد. خرد کردن دانه های زبر و خشن، می تواند در بالا بردن خوشخوراکی و مصرف، اثر بخش باشد. آرد کردن دانه ها، ممکن است باعث افزایش قابلیت هضم گردد، اما می تواند باعث کاهش درصد چربی شیر و افزایش اسیدوز در شکمبه گردد. دانه های پلت شده گرد و خانکی ندارند و امکان دارد باعث افزایش خوشخوراکی و مصرف گردند، اما دارای همان معایبی است که، در خصوص فرآیند آرد کردن، گفته شدرا دارند. چون حیوانات جوان، بطور کلی بیشتر از حیوانات بزرگسال خوراک را می جوند، دانه ها را بصورت کامل، می توان تا سن 12 ماهگی در اختیار آنها قرارداد.

جو

جو، منبع خوبی از انرژی و پروتئین است. اگر جو را به مقدار زیاد، در جیره گاوهای شیری بکار می برید، گاوها باید به تدریج، به این میزان عادت کنند. برای خوشخوراک کردن جو، رول کردن آن از آسیاب کردن بهتر اثر دارد. اگر جو خیلی آسیاب شده باشد، نباشد بیش از 50% بخش کنسانتره را تشکیل دهد.

تفاله چغندر قند

تفاله چغندر قند را هم می توان به صورت ساده و هم به صورت مخلوط با ملاسها تهیه نمود. این خوراک نسبتاً پر انرژی بوده و می تواند حجم و فیبر قابل هضم جیره را افزایش دهد و نیز خورشخوراکی جیره را نیز بالا ببرد. حداکثر میزان مصرف آن در جیره 30% می باشد.

پنبه دانه

دانه کامل، به صورت پرزدار بوده از لحاظ محتوای پروتئینی در سطح متوسط قرار دارد، مقدار چربی آن بالا، فیبر نیز بالا و خوراکی با انرژی بالا محسوب می گردد. دانه کامل پنبه، به رنگ سفید بوده و کرک دار است، در حالی که دانه هایی که عاری از کرک شده باشند، به رنگ سیاه و نرم به نظر میرسند. مقدار مصرف آن، نباید بیش از 7 پوند در روز به ازای هر گاو باشد.

گلوتن دانه ذرت

این خوراک نسبتاً دارای فیبر بالایی بوده، از نظر انرژی متوسط، میزان پروتئین آن نیز متوسط می باشد و یکی از محصولات کارخانجات آرد سازی ذرت مرطوب به حساب می آید. این محصول را می توان به صورت خشک و یا مرطوب بفروش رساند. گلوتن دانه ذرت (مرطوب یا خشک)، بیش از 25% کل جیره بر اساس ماده خشک نباید مصرف گردد.

ذرت همراه با چوب آن

پودر ذرت و چوب آن، نسبتاً دارای انرژی بالا بوده و برای گاوها خوشخوراک است. این خوراک دارای 10% انرژی کمتر از دانه ذرت می باشد. ولی محتوای فیبر آن برای کمک به ثبات درصد چربی شیر و نیز اشتهای حیوان مفید است.

دانه کامل ذرت

بطور گسترده ای در تغذیه گاوهای شیری مورد استفاده قرار می گیرد. این خوراک یکی از قابل دسترس ترین خوراک هایی است که دارای انرژی بالا می باشد. در مناطقی که بطور موفقیت آمیزی می توان آن را کاشت، اقتصادی ترین منبع تامین کننده انرژی محسوب می گردد. بعلت بالا بودن مقدار انرژی آن، مدیریت خوبی (تعیین میزان خوراک، دفعات خوراک دهی، مخلوط کردن با دیگر اجزاء جیره و غیره) برای به حداکثر رساندن مصرف آن، بدون ایجاد اختلالات هضمی لازم است.

چربی

چربی، منبعی فشرده انرژی است. چندین نوع از چربی های حیوانی و گیاهی یا روغن ها، در دسترس هستند که می توانند در تغذیه گاوهای شیری مورد استفاده قرار گیرند. مقدار مصرف و نیز واکنش حیوان، در مصرف جربی ها، براساس اسید چرب محتوای چربی مصرف شده (اشباع و یا غیر اشباع بودن آنها)، متفاوت خواهد بود. کل چربی اضافه شده به جیره، نباید بیش از 4% (براساس ماده خشک) گردد.

ملاس ها

ملاس های (چغندر قند و نیشکر)، منابع انرژی بوده و در درجه اول برای افزایش قابل قبول بودن جیره، توسط حیوان، مصرف می گردند. مقدار مصرف آنها در جیره باید به صورت محدود و در حد 7-5 درصد کنسانتره (تا 10% درخوراکهای پلت شده)، برای ثابت نگهداشتن جریان خوراک در وسایل تغذیه کننده خودکار و نیز جلوگیری از اثرات نامطلوب در شکمبه باشد.

یولاف

یولاف، حدوداً 15% انرژی کمتر و 30-20% پروتئین، بیشتر از دانه ذرت دارد. مزیت اضافه نمودن یولاف به جیره گاوهای شیری، پر حجم نمودن و تهیه فیبر بیشتر، برای این گاوها می باشد که، می تواند در ثبات کاری شکمبه موثر باشد.

دانه سورگوم

دانه سورگوم یا مایلو را، می توان، بجای ذرت در جیره ها بکار برد. انرژی آن تقریباً 90% دانه ذرت است و پروتئین آن نیز متغیر (7-12% پروتئین خام) می باشد. قبل از مصرف، مایلو را باید آرد نمود تا از عبور آن از دستگاه گوارش را به صورت دانه کامل جلوگیری نمود، اما استفاده از دانه آرد شده، به دلیل تولید گرد و خاک زیاد و کاهش خوشخوراکی مطلوب نمی باشد.

پوست سویا

دانه سویایی که به صورت پرک شده در آمده، یا پوسته سویا، همه، به عنوان خوراک مورد استفاده قرار می گیرند. همه اینها منابع مناسبی از فیبر، با قابلیت هضم بالا می باشند و می توانند جانشین نشاسته در جیره شوند، ولی به عنوان فیبر علوفه خیر. مقادیر محدودی از آن را، می توان در جیره بکار برد که میزان آن 33% کنسانتره می باشد.

گندم

گندم، به این علت اینکه، اغلب دارای قیمت بالایی می باشد، در جیره گاوهای شیری مورد استفاده قرار نمی گیرد. گندم را می توان، به صورت قابل قبول، در جیره گاوهای شیری به کار برد (کمتر از 50% کنسانتره). گندم از لحاظ انرژی بالا و از نظر پروتئین، نسبتاً بالا می باشد. گاوهای شیری را باید به آهستگی به مصرف گندم عادت داد.

سبوس گندم

می تواند باعث افزایش حجم و فیبر جیره گردد. همچنین، از نظر پروتئین و فسفر نسبتاً بالا است و نیز خوشخوراکی جیره را بالا می برد، از طرف دیگر یک خوراک ملین می باشد.

گندم نیمه

گندم نیمه، حاوی ذرات ریز سبوس، گندم های نیمه، جنین (جرم) گندم و دیگر محصولات حاصل از آرد کردن گندم می باشد. این خوراک، منبع متوسطی از پروتئین و انرژی می باشد و نباید بیش از 5/9 درصد فیبر خام داشته باشد.

کنسانتره هایی که حاوی بیش از 20% گندم نیمه باشند، باعث کاهش تولید شیر می شوند.

آب پنیر

آب پنیر را به صورت خشک و یا مایع، می توان در تغذیه گاوهای شیری مورد استفاده قرار داد. آب پنیر خشک را، می توان در مخلوط کنسانتره تا بیش از 10% مخلوط به کار برد. آب پنیر خشک، همچنین می توان به بخش علوفه ای، در زمان سیلو سازی اضافه نمود که به میزان 20 تا 100 پوند به ازای هر تن علوفه تر کار انجام می گیرد. آب پنیر را به صورت مایع، می توان در اختیار گاوهای شیری و به صورت آزاد، قرار داد. به دلیل داشتن بیش از 90 درصد آب، 15 تا 25 گالن برای مصرف روزانه یک گاو مورد نیاز است تا مقادیر قابل توجهی از ماده خشک را تامین نماید. آب پنیر، دارای مقادیر زیادی لاکتوز (قند شیر) و مقادیر کمی پروتئین و مواد معدنی می باشد. در هنگام مصرف آب پنیر مایع، باید دقت داشته که بیش از 36 ساعت از عمر آن نگذشته باشد، چرا که اسیدی شده و گاو از مصرف آن امتناع خواهد نمود. اگر مسائل بهداشتی به درستی اعمال نشود، مگس می تواند به عنوان یک مشکل مطرح گردد.

پودر خون

پودر خون را، از خشک نمودن خون حیوانات گیاهخوار، به دست می آورند. پودر خون دارای پروتئین حقیقی بالایی است و دارای پروتئین غیر قابل تجزیه در شکمبه و اسید امینه لایزین نیز می باشد. مقدار مصرف آن، محدود و کمتر از یک پوند به ازای هر گاو در روز باید مصرف گردد و نیز باید در نظر گرفت که، از مصرف آن به همراه جیره هایی که رطوبت بالایی دارند اجتناب شود، زیرا بد خوراک شدن آن می تواند، مشکلاتی را به وجود آورد.

کنجاله گلوتن ذرت

این ماده خوراکی از آسیاب نمودن در حالت مرطوب ذرت، برای استحصال نشاسته بدست می آید. دو نوع کنجاله، از این ماده به دست می آید که دارای 40% و 60% پروتئین خام می باشند، نوع 60% آن متداول تر است. هر دوی اینها منابع خوبی از UIP می باشند، انرژی آن فقط کمی کمتر از دانه ذرت است. برای جلوگیری از مشکلات مربوط به خوشخوراکی، نباید از این ماده بیش از 5 پوند در روز به ازای هر گاو مصرف نمود.

کنجاله پنبه دانه

کنجاله پنبه دانه، محصولی با پروتئین بالا است که پس از استحصال روغن از دانه حاصل می شود. کنجاله پنبه دانه کاملاً خوشخوراک است، اما ممکن است از نظر محتوای پروتئین خام، دارای تنوع زیادی باشد. کنجاله پنبه دانه و دیگر محصولات حاصل از دانه پنبه، می توانند دارای ماده ای سمی بنام گوسیپول باشند. به همین دلیل مقادیر محدودی از آن باید در تغذیه گاوهای شیری مصرف گردد که مقدار مصرف حداکثر 8 پوند به ازای هر گاو در روز و یا کمتر است.

پودر ماهی

پودر ماهی، حاصل از صنایع مربوط به ماهی است. این مواد شامل استخوان ها، سر و بخش هایی از ماهی که دور ریخته می شوند می باشند. کیفیت این ماده بسیار متغیر بوده و بستگی به منابعی دارد که از آن تهیه می شود. روغن ماهی باعث کاهش هضم فیبر در شکمبه می گردد و باید به صورت محدود و در حدود 50 گرم در روز مصرف گردد. میزان مصرف پودر ماهی نیز در گاوهای شیری به صورت محدود و 2-1 پوند در روز می باشد.

پودر گوشت و استخوان

پودر گوشت و استخوان را از بافت های بدن حیوانات تولید می کنند و به صورت خشک در اختیار گاوها قرار می گیرد. این پودر حاوی شاخ، پوست، مو، کود، یا محتویات شکمبه نمی باشد. پودر گوشت و استخوان منبع خوبی از پروتئین خام و UIP، کلسیم و فسفر می باشد. مقدار مصرف آن محدود و حداکثر 5/2 پوند یا کمتر در روز است. این ماده خوراکی را باید به خوبی نگهداری و انبار نمود، چرا که اگر در جای مرطوب نگهداری شود، می تواند آلودگی به سالمونلا را در گله شایع نماید.

دانه سویا

دانه سویا، منبع عالی از پروتئین خام و چربی (18 درصد)، برای گاوهای شیری هستند. سویای خام را می توان تا 5 پوند به ازای هر گاو، در روز مصرف نمود. گاوها باید نسبت به مصرف آن عادت داده شوند تا از اسهال و عدم مصرف خوراک در حیوان جلوگیری شود. دانه خام دارای اوره آز می باشد، این آنزیم می تواند، زمانی که دانه سویا و اوره با هم در جیره وجود داشته باشند، آمونیاک را از اوره آزاد نماید. اوره و دانه خام نباید، به بصورت مخلوط با هم نگهداری شوند. تجزیه میکروبی در شکمبه، از عوامل ضد پروتئینی دانه خام کم می کند (برای مثال جلوگیری کننده از تریپسین) برشته کردن، روغن کشی، یا دیگر فرآیندهای گرماده، از عوامل ضد پروتئینی و فعالیت های اوره آز، می کاهد و ارزش UIP دانه سویا را افزایش می دهد. درجه حرارت 290 تا 300 درجه فارنهایت، در زمان 30 تا 45 دقیقه که به صورت کنترل شده باشد، می تواند از وضعیت های مربوط به حرارت های بیشتر و یا کمتر از حد معمول، در دانه سویا جلوگیری کند. دانه سویایی که تحت تاثیر حرارت قرار گرفته باشد را می توان تا 8 پوند در روز نیز مصرف نمود. در مصرف این خوراک باید هزینه های مربوط به حرارت دادن و چروکیده کردن آن را مد نظر قرار داد.

کنجاله سویا

کنجاله سویا، از مکمل های پروتئینی با منشاء گیاهی می باشد که عموماً مورد استفاده قرار می گیرد. از انواع این خوراک، معمولترین نوع آن، دارای 44% پروتئین خام است (البته در ایران و هر نقطه ای از جهان بهترین کار این خواهد بود که قبل از فرموله نمودن جیره و استفاده از این نوع خوراکها، نمونه ای را جهت تعیین مواد مغذی به آزمایشگاه بفرستید). دو نوع کنجاله وجود دارد که یکی کنجاله ای است که از دانه پوست کنده بدست می آید و 48% پروتئین خام دارد، دیگری، کنجاله ای است که بطریق قدیمی فرآیند روغن کشی بر روی آن انجام می گیرد و دارای 42% پروتئین خام بوده و 5% چربی دارد. خلیلی از مکمل های تجاری حاوی مقادیر قابل توجهی از کنجاله سویا می باشند.

اوره

اوره یکی از مواد ازته غیر پروتئینی (NPN) است که، حاوی 46% ازت است، و معادل پروتئین آن 287% (46% ازت * 25/6)، می‌باشد. این ماده، منبع خوبی از پروتئین محلول مصرفی (SIP) می‌باشد. اوره به شرطی می‌تواند، به خوبی در جیره اثر داشته باشد که، جیره از لحاظ کربوهیدرات‌ها (دانه غلات و سیلوی ذرت) نسبتاً غنی و از نظر پروتئین و SIP کمبود داشته باشد. محدودیت مصرف آن برای هر گاو در هر روز 4/0 پوند، یک درصد در کنسانتره، یا 5/0 درصد در سیلوی ذرت می باشد (10 پوند به یک تن ذرت در حال سیلو کردن می توانید اضافه نمایید). اگر اوره یا دیگر منابع NPN را، همچون آمونیاک به سیلوی ذرت اضافه می کنید، مقدار اوره در مخلوط کنسانتره را باید کم نمایید، چرا که مصرف اوره یا مواد معادل آن نباید بیش از 4/0 پوند در روز به ازای هر گاو گردد. اوره خوشخوراک نیست، به همین دلیل آن را باید تماماً با کنسانتره یا سیلوی ذرت مخلوط نمود. اوره زمانی بهترین استفاده را در جیره خواهد داشت که جیره به صورت کاملاً مخلوط (TMR) و یا در مخلوط کن با دیگر خوراک‌ها کاملاً مخلوط شده باشد. از اوره بر طبق توصیه های علمی استفاده می‌شود، به عنوان منبعی مناسب از پروتئین خام محسوب می‌گردد که اثر آب مخربی را بر راندمان تولیدمثلی نشان نمی‌دهد.

الف – علوفه ‏ها
هرگونه خوراک گیاهى و پرحجم که ارزش غذایى داشته باشد و خوش ‏خوراک هم باشد، علوفه نام دارد.
یونجه یابیده: این علوفه ارزش غذایى زیادى دارد. یونجه به عنوان یک غذاى عالى در تغذیه دام به خصوص براى گاو شیرى استفاده مى‏شود. پروتئین و کلسیم بالاى این علوفه نشانه مرغوب‏بودن آن است. زمان برداشت یونجه وقتى است که یک سوم بوته ‏ها به گل بنشینند. در جیره غذایى گاو شیرى، بین دو تا چهار کیلوگرم یونجه در روز کافى و مناسب است.
علف باغ: این علف در تغذیه گاو شیرى و پروارى استفاده مى‏شود. به دلیل داشتن رشته‏هاى بلند، نشخوار دام‏ها را زیاد مى‏کند. به علاوه در گاوهاى شیرى باعث بیشترشدن چربى شیر مى‏شود. براى جلوگیرى از خارج‏شدن سریع خوراک‏هاى آردى از بدن دام‏هاى پروارى از این علوفه استفاده مى‏کنند.
کاه به علت خشک و پُرحجم‏بودن، ارزش غذایى زیادى براى دام‏ها ندارد. از نظر ارزش غذایى، کاه جو از کاه گندم بهتر است. همچنین کاه گندم از کاه برنج بهتر است. براى دام‏هاى سنگین بهتر است که کاه به صورت رشته‏هاى بلند باشد. مصرف کاه باید کم و به مقدار لازم باشد. هر چه مقدار این علوفه در جیره غذایى دام‏ها بیشتر باشد، جلوى هضم و مصرف بیشتر غذا را مى‏گیرد. بهت راست کاه را همیشه بعد از خوراک‏هاى دیگر به دام‏ها داد.
اگر کاه و علوفه‏هاى مانند آن به صورت غنى شده به دام‏ها داده شوند. ارزش غذایى بیشتر مى‏دارند. براى گاوهاى خشک مى‏توان مقدار بیشترى از این علوفه در جیره غذایى قرار داد.
سیلوها: براى استفاده بیشتر و بهتر از علوفه‏هاى خشک و هضم بهتر این علوفه‏ها، آنها را سیلو مى‏کنند.
ب – خوراک‏هاى فشرده شده یا کنسانتره دامى
علوفه ‏هاى آردى و خوراک‏هایى که از رشته‏هاى کمى تشکیل شده‏اند رإ؛
 خوراک‏هاى کنسانتره‏اى مى‏گویند. وقتى مقدار مشخصى از ماده‏هایى مانند جو، سبوس، تفاله چغندر قند، کنجاله تخم پنبه را با تکمیل‏کننده‏هاى معدنى و ویتامینى مخلوط کنند، خوراک کنسانتره تهیه مى‏شود.
براى برطرف‏کردن نیاز غذایى دام‏هایى که تولید بالایى دارند، علاوه بر علوفه باید مقدار مشخصى از کنسانتره دامى هم استفاده کرد. به گاوهاى بومى و دورگ روستایى که بیشتر از هشت کیلوگرم شیر تولید مى‏کنند، باید مقدار مشخصى کنسانتره دامى داد.
به دامداران عزیز سفارش مى‏شود اگر خوراک را از کارخانه خریدارى مى‏کنند، در هنگام تهیه و مخلوط کردن کنسانتره در کارخانه حضور داشته باشند. به این ترتیب، مى‏توانند کنترل کنند که از هر ماده‏اى به مقدار مشخص و لازم در کنسانتره مخلوط شده است و جلوى هرگونه تقلب گرفته شود.
براى تهیه کنسانتره به وسیله خود دامدار، مى‏توانید از دستور زیر استفاده کنید. این دستور براى گاو شیرى که بین ده تا پانزده کیلوگرم شیر تولید مى‏کند، مناسب است.
مقدار جو سى و پنج تا چهل درصد، سبوس گندم سى تا سى و پنج درصد، تفاله چغندر قند هشت تا ده درصد، کنجاله تخم پنهب پنج تا هفت درصد، نمک نیم درصد و سبوس برنج شش تا هشت درصد باید باشد. به این ماده‏ها مقدارى کربنات کلسیم یا دى‏کلسیم فسفات هم اضافه مى‏کنند.
نکته‏هاى مهم در تغذیه مخلوط علوفه و کنسانتره
براى گاوهاى شیرى روستایى که تولید شیر آنان به هفت تا هشت کیلوگرم مى‏رسد، لازم نیست که از کنسانتره استفاده کنید. با علوفه‏ هاى مرغوب مى‏توان نیاز غذایى این دام‏ها را برطرف کرد. ولى براى گاوهایى که در روز بیشتر از هشت کیلوگرم شیر تولید مى‏کنند، باید از کنسانتره استفاده کرد.
براى این گاوها در برابر هر یک کیلوگرم شیر تولیدى، نیم کیلوگرم کنسانتره دامى لازم است. براى مثال اگر گاوى چهارده کیلوگرم شیر تولید مى‏کند، باید روزانه هفت کیلوگرم کنسانتره به اضافه مقدار لازم علوفه تازه و مرغوب بخورد.
تغییر جیره غذایى دام باید با احتیاط کم‏کم انجام شود. تا باعث کم‏شدن تولید نشود. اگر در غذاى دام از ضایعات استفاده مى‏شود باید با توجه به نوع ماده افزودنى از مقدار کنسانتره کم کرد.
علوفه‏هاى سبز، رطوبت زیادى دارند. به همین دلیل دو تا سه برابر علوفه‏هاى خشک باید مصرف شوند. اگر بتوان علوفه و کنسانتره را به طور کامل مخلوط کرد، خیلى مناسب است. اگر این کار انجام نشد، سعى کنید فاصله زمانى بین تغذیه با علوفه و کنسانتره خیلى کم باشد.
براى بیشترشدن مقدار تولیدشیره مى‏توان تا حدودى از کنسانتره دامى استفاده کرد. مصرف زیاد کنسانتره باعث کم‏شدن چربى شیر مى‏شود. در این حالت باید از علوفه‏هاى مرغوب با رشته‏هاى بلند و کنجاله تخم پنبه استفاده کرد.
دستور تهیه کسانتره براى گوساله‏هاى پروارى
مقدار چهل تا چهل و پنج درصد جو، سى تا سى و پنج درصد سبوس، ده تا دوازده درصد تفاله چغندر، سه تا پنج درصد کنجاله تخم پنبه، هشت تا ده درصد سبوس برنج را با مقدارى کربنات کلسیم مخلوط کنید. سپس در اختیار دام‏ها بگذارید.
فراهم‏کردن خوراک لازم براى دام‏هاى مختلف
همه دامها براى تولید باید انرژى و پروتئین کافى مصرف کنند. مقدار مصرف ماده‏هاى غذایى دام‏ها با هم فرق مى‏کند.
الف – گاوهاى شیرده: این گاوها به دلیل تولید شیر، خوراک‏هایى لازم دارند که پروتئین زیادى داشته باشند. مخلوط علوفه‏هایى مانند یونجه خشک با کنسانتره دامى که انرژى کافى داشته باشند، بسیار مناسب است.
مقدار خوراک براى این دام‏ها به نوع دام حک هبومى است یا دورگ و مقدار شیر تولیدى بستگى دارد. مقدار ماده غذایى خشک براى گاوى که دوازه کیلوگرم در روز شیر مى‏دهد و پانصد کیلوگرم وزن دارد، ده کیلوگرم است. دو کیلوگرم از این مقدار باید کنسانتره باشد.
در ابتداى دوره شیروارى چون دام وزن زیادى را از دست داده و اشتهاى کمترى دارد، باید از علوفه‏هاى مرغوب و کنسانتره خوب استفاده کرد. به علاوه از دادن علوفه‏هایى مانند کاه و سبوس برنج باید خوددارى شود.
ب – گاوهاى خشک آبستن
در آخر دوره شیروارى یعنى سه ماه قبل از زایمان کم‏کم باید از مقدار کنسانتره دامى و علوفه‏هاى مرغوب کم کرد. به جاى آن مى‏توان، خوراک‏هاى کم‏ارزش‏تر را در غذاى دام قرار داد. یعنى مى‏توان به طور کامل از علوفه استفاده کرد و دیگر به دام‏ها کنسانتره نداد. استفاده زیاد از غذاى آردى در گاوهاى خشک باعث چاقى آنان مى‏شود. در نتیجه، سخت‏زایى و بیشترشدن هزینه‏ها را به دنبال دارد.
دو هفته قبل از زایمان، کم کم مقدار کنسانتره در غذاى دام را اضافه کنید. همچنین از علوفه ‏هاى مرغوب مانند یونجه باید در خوراک دام استفاده کرد.
ج – گوساله ‏هاى پروارى
سه ماهه اول دوره پروار: در این دوره، استخوان‏ها و اندام گوساله‏ها رشد مى‏کند. بنابراین گوساله‏ها به خوراک‏هایى نیاز دارند که پروتئین زیادى داشته باشند. براى این کار، علوفه‏هایى مانند یونجه و علف باغ مناسب هستند. به علاوه در مخلوط کنسانتره باید از کنجاله تخم پنبه استفاده کرد. همچنین استفاده از کربنات کلسیم یا پودر آهک و خوراک‏هاى کلسیم‏دار ضرورى است.
اضافه‏وزن روزانه در این دوره، با هزینه کمتر و سرعت بیشتر انجام شود. بنابراین، پروار دام‏هاى جوان از نظر اقتصادى باصرفه‏تر است.
سه ماهه دوم پروار: در این دوره گوساله ‏ها رشد ابتدایى خود را انجام داده‏اند. در نتیجه، استخوان‏ها و اندام‏ها رشد کمترى دارند. بنابراین، براى پروار و چاق‏شدن گوساله‏ها باید از خوراک‏هاى پرانرژى و علوفه‏هایى که تا حدودى مرغوب هستند، استفاده کرد.
آرد جو، تفاله چغندر قند، ملاس، علف باغ و مقدارى یونجه و کاه براى این دوره مناسب هستند. در این دوره براى اضافه‏شدن وزن گوساله‏ها باید هزینه بیشترى کرد. همچنین هفتاددرصد غذاى دام باید از کنسانتره دامى که مواد پرانرژى دارد، تشکیل شود.
استفاده از ضایعات در تغذیه دام
نان خشک
خوراکى است که از آرد گندم به دست مى‏آید. این خوراک براى دام‏هاى شیرى و پروارى مناسب است. براى استفاده از این خوراک باید بسیار دقت کرد. زیرا اگر نان خشک کپک زده باشد، باعث مسموم‏شدن دام‏ها مى‏شود. به علاوه در درازمدت در گاوهاى شیرى باعث ناراحتى‏هایى مى‏شود.
چن نان‏هاى خشک به طور صحیح جمع‏آورى نمى‏شوند، ممکن است لابه‏لاى آنها چیزهایى مانند تیغ، سوزان و پلاستیک وجود داشته باشد. اگر این چیزها خورده شوند، موجب ناراحتى‏هاى مختلف براى دام مى‏شوند.
چیزهایى مانند میخ یا سوزن به طور مسقیم وارد نگارى حیوان مى‏شوند، کم‏کم از دیواره نگارى مى‏گذرند و به قلب مى‏رسند. در نتیجه باعث مرگ ناگهانى حیوان مى‏شوند. ماده‏هاى پلاستیکى نیز باعث بسته‏شدن روده‏هاى دام مى‏شوند.
سبوس برنج
نوع درجه یک آن دانه‏هاى برنج دارد و به شکل آردى است، این نوع از سبوس براى دام‏ها مفید است. اما نوع‏هاى دیگر که زبره زیادى دارند، براى خوراک دام مفید نیستند. از این ماده در مخلوط کنسانتره براى گاو شیرى شش درصد و براى گاو پروارى نه درصد مى‏توان در نظر گرفت. ملاس
این خوراک، خاصیت انرژى زایى و مُلین بودن دارد. مى‏توان تا ده‏درصد از آن را در جیره غذایى روزانه در نظر گرفت. شروع تغذیه با این خوراک باید کم‏کم باشد. ملاس جایگزین خوبى براى غذاتى مانند جو و ذرت است.
استفاده از ضایعات براى کم‏شدن قیمت جیره غذایى و استفاهد بهتر و بیشتر از محصولات فرعى کارخانه‏ها بسیار مناسب است. ولى مصرف بیشتر از اندازه و ناگهانى این مواد باعث ناراحتى‏هاى شدید گوارشى براى دام مى‏شود. براى مثال، استفاده از چغندر خوراکى، خربزه، هندوانه و صیفى‏جات دیگر باید کم‏کم شروع شود. یعنى از روزى دویست گرم شروع شود در پایان هم کم‏کم قطع شود.
روش غنى‏سازى کاه :
به دلیل استفاده زیاد کاه در تغذیه دام، غنى‏سازى این علوفه اهمیت زیادى دارد. براى غنى‏سازى کاه، ابتدا آب و مقدار مشخصى اوره را با هم مخلوط مى‏کنند. اگر ملاس هم وجود داشته باشد، مقدار مشخى از ملاس هم با آن مخلوط مى‏کنند. وقتى اوره و ملاس در آب به خوبى حل شد، آن را بر روى توده کاه مى‏پاشند و کاه را به هم مى‏زنند. سپس آب را در داخل سیلوى سیمانى مى‏ریزند و فشرده مى‏کنند. با این کار هواى داخل سیلو خارج مى‏شود. سپس اب استفاده از پلاستیک روى آن را مى‏پوشانند. این کاه به مدت بیست و پنج روز به همین صورت باقى مى‏ماند و سپس مصرف مى‏شود.
مقدار ماده‏هاى لازم براى غنى‏سازى کاه
لاس ۴ تا ۱۰ کیلوگرم
کاه ۱۰۰ کیلوگرم
آب ۵۰ تا ۸۰ لیتر
اوره ۴کیلوگرم
فایده‏هاى غنى‏سازى کاه :
۱- پانزده درصد به ارزش غذایى کاه اضافه مى‏شود.
۲- پروتئین کاه بیشتر مى‏شود.
۳- کاه خوش خوراک مى‏شود.
۴- اگر در غنى‏سازى کاه از ملاس هم استفاده شود، انرژى آن بیشتر مى‏شود.
نکته‏هاى مهم در تغذیه دام :
۱- براى جلوگرى از نفخ دام باید کاه غنى‏شده را همراه با علوفه ‏هاى خشک دیگر استفاده کرد. مقدار کاه غنى‏شده را براى گوسفند از دویست گرم و براى گاو از سیصد گرم در روز شروع مى‏کنند. کم‏کم این مقدار را بیشترى مى‏کنند.
۲- سبوس به تنهایى، خوراک کنسانتره به حساب نمى‏آید. از دادن مقدار زیاد این خوراک به دام خوددارى کنید. زیرا باعث کم‏شدن چربى شیر مى‏شود.
۳- آرد گندم براى تغذیه نشخوارکنندگان مناسب نیست. چون پروتئین موجود در گندم باعث نفخ در گاو مى‏شود. همچنین حرکت شکمبه را کم مى‏کند و باعث ناراحتى‏هاى گوارشى در دام مى‏شود
مطلب مشابه ای وجود ندارد.

تعیین زمان دقیق رسیدن نهاده خریداری شده به مقصد ، یک از دغدغه های اصلی مرغداران و دامداران است. مجموعه دانه گستر با فروش بارهایی با سریعترین بارگیری و همچنین تعیین دقیق بازه زمانی رسیدن نهاده به مقصد ، مشغول خدمت رسانی به مرغداران و ‌دامداران و اتحادیه ها و تعاونی ها و کارخانجات خوراک دام‌ و طیور می باشد .

کیفیت نهاده های دامی یکی از موثرترین عوامل در افزایش راندمان تولید مرغداران و‌ دامداران است . ما همواره بهترین و با کیفیت ترین نهاده های دامی را از معتبرترین فروشنده های داخلی و خارجی تهیه کرده و در اختیار مصرف کنندگان عزیز قرار می دهیم.

خرید ارزان نهاده از معتبرترین و دست اولترین فروشنده ، از دیگر دغدغه های مصرف کنندگان نهاده های دامی است. با توجه به وارد کننده بودن این مجموعه و همچنین تعداد زیاد مشتریان مجموعه دانه گستر و حجم خرید فراوان نهاده توسط آنها ، امکان فروش ارزان ترین نهاده های دامی برای مجموعه دانه گستر آفتاب کاسپین فراهم شده است.