مکمل‌های معدنی دام و طیور

یکی از نیاز های اصلی بشر تامین غذا است که با رشد بسیار زیاد جمعیت مشکلاتی را به همراه داشته است.
 همین امر باعث شده تا تمام کشور های دنیا به دنبال تولید مواد غذایی با کیفیت باشند.
در کشور ما نیز در سال های اخیر توجه ویژه ای به پرورش دام و طیور شده است.
یکی از مهم ترین مسائلی که باید در هنگام پرورش به آن توجه داشت تامین خوراک است.
 استفاده از غذای با کیفیت و مناسب تاثیر بسیار زیادی بر رشد دام و طیور وکاهش هزینه های مراکز پرورش دارد.
تمام حیوانات به مقادیر معینی از مواد مغذی نیاز دارند که اگر به حد کافی و متعادل دریافت نکنند؛در وضعیت نامناسب تغذیه ای قرار خواهند گرفت. در چنین وضعیتی، بازدهی رشد و سلامت آنها دچار اختلال می شود.
اگر اختلالات تغذیه ای شدید باشد، ممکن است حتی به مرگ حیوان منجر شود.
تامین مواد مغذی برای حیوان، از طریق مواد خوراکی است.
 خوراک ها از نظر کیفیت فیزیکی و مواد مغذی تنوع بسیار زیادی دارند.
ارزش غذایی یک ماده خوراکی مشخص ممکن است از منطقه ای به منطقه دیگر بسیار متغیر باشد.
 برای تامین احتیاجات غذایی حیوانات مزرعه ای در مرحله اول نیاز به شناخت مواد مغذی مورد نیازحیوان در وضعیت های مختلف نگهداری، تولید وغیره است و در مرحله بعد نیاز به شناخت مواد خوراکی و ترکیبات مغذی موجود در آنها خواهد بود.
 در این صورت است که امکان تأمین جیره های متعادل فراهم خواهد شد. بنابراین توجه به افزایش راندمان تولید حیوانات مزرعه ای زمینه ی پژوهش و تحقیق در مورد شناخت و تعیین احتیاجات غذایی دام و نیز شناخت اقلام خوراکی و ارزش غذایی آنها را فراهم ساخت با توجه به اینکه بیشترین سهم هزینه پرورش دام و طیور را تغذیه به خود اختصاص میدهد(۶۰ تا ۷۰ درصد هزینه ها) بنابراین تولید بالا با هزینه کم، بدون تغذیه صحیح وعلمی امکان پذیر نیست و این خود مستلزم تشخیص احتیاجات غذایی دام و شناخت ترکیبات خوراک از نظر مواد مغذی است. اکثر کارشناسان و دامپروران کشور از جداول ترکیبات مواد خوراکی تهیه شده در سایر کشورها مانندARC  وNRC  استفاده میکنند که می تواند با خطا همراه باشد. علت این امر را میتوان به وجود تفاوت در ارزش غذایی اقلام خوراکی مورد استفاده دام و طیور موجود در کشور با خوراک های مشابه در مناطق دیگر دنیا مربوط دانست.
 

مکمل های معدنی خوراک دام  و طیور

عناصر معدنی در سیستم تغذیه حیوانات نقش مهمی ایفا می کند و بنابراین برای رشد طبیعی، تولید و سلامتی لازم است. همچنین مواد معدنی در بافت های بدن نقش ساختمانی، کاتالیزوری و فیزیولوژیکی را هم بر عهده دارند. افزودن مواد معدنی به صورت مکمل خوراک دام و طیور،  برای جلوگیری از کمبود مواد معدنی صورت می گیرد. امروزه تغذیه دامها بر پایه پسماندهای کشاورزی و علوفه هایی مثل کاه و سیلوی ذرت رواج دارد.

 این منابع غذایی حاوی سطوح کمی از پروتئین و دارای مواد معدنی با قابلیت هضم پایین هستند. 
تنظیم احتیاجات غذایی گاوهای شیری بر مبنای توصیه های  NRCدر اغلب موارد جوابگوی نیازهای آنها نیست. معمولا از مکمل های معدنی و ویتامینی برای رفع کمبود ها، در خوراک دام استفاده می شود. مخصوصا در جیره دامهای شیرده، نیاز به مکمل ها جدی تر است. علاوه بر این، مواد مغذی موجود در مکمل های خوراک دام، میتوانند سبب هضم و جذب بهتر ترکیبات جیره پایه نیز بشوند.

مواد معدنی مورد نیاز دام ها به دو گروه طبقه بندی شده اند:

الف- مواد معدنی پرمصرف(ماکرو): غلظت این مواد در اجزای خوراک بیش از ppm 100 است. مانند کلسیم، فسفر، منیزیم، سدیم، کلر، پتاسیم و گوگرد.
ب- مواد معدنی کم مصرف(میکرو): غلظت این مواد در اجزای خوراک کمتر از ppm 100 است. مس، روی، منگنز، آهن، کبالت، ید، سلنیوم، کروم، مولیبدن، فلور، آرسنیک، نیکل، وانادیم در این دسته قرار می گیرند.
در جیره غذایی طیور کمبود مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر سبب اختلال در توسعه استخوان ها، کاهش رشد و ضعف پوسته تخم مرغ می شود. 
این کمبودها با استفاده از مکمل هایی مانند دی کلسیم فسفات (حاوی ۱۷٫۵ درصد فسفر و ۲۲-۲۴ درصد کلسیم)، وکربنات کلسیم و پودر صدف(۳۷٫۵-۴۰ درصد کلسیم خالص)  تامین می شود.

مهم و رایج ترین مکمل های معدنی خوراک دام وطیور:

کربنات کلسیم

کلسیم یکی از عناصر ضروری برای حیات تمام موجودات زنده است که نقش استخوان سازی،بهبود سیستم گوارشی و تنظیم فرایند های زیستی را برعهده دارد.
استفاده از کربنات کلسیم درخوراک دام و طیور،کاربردی ترین وارزان ترین روش جهت تامین نیاز کلسیم درگله های دامی و مرغداری هاست.

آهک

سنگ آهک دارای ۳۵ تا ۳۸ درصد کلسیم است، میزان فلوئور آن باید کم باشد. سنگ آهک به صورت پودری به خوراک جوجه ها و طیور تخمگذار اضافه میشود.

صدف(معدنی و دریایی)

پودر صدف یکى از فراورده هاى حاصل از موجودات دریایى و منبع بسیار خوب کلسیم است که به صورت معدنی نیز تولید میشود وحاوی ۳۸%کلسیم است.
این پودر براى جوجه هاى گوشتى و طیور تخمگذار بسیار مفیدوکارآمد است.

نمک

نمک منبع تأمین سدیم و کلر است. وجود کمی نمک در جیره ضروری است ولی مقدار نمک در جیرە مرغ نباید بیشتراز نیازباشد.
نمک با کیفیت امری مهم در تغذیه دام و طیور جهت افزایش وزن مناسب دام، بهینه سازی تولید شیر و افزایش سلامت کلی دام با انتخاب میزان خلوص نمک می باشد. طعم بهتر خوراک دام و طیور، مدیون افزودن نمک دام دانه بندی شده به آن است که علاوه بر بهبود طعم،  تامین سدیم مورد نیاز بدن را نیز بر عهده دارد. سنگ نمک مصرفی توسط دام به دلیل رطوبت پایین، موجب ماندگاری طولانی گردیده و در جلوگیری از شیوع بیماری های میکروبی و گوارشی نقش بسیار موثری ایفا می کند .

جوش شیرین (بیکربنات سدیم)

بی کربنات سدیم یا جوش شیرین ( NaHCO3 ) دارای 27.9 % سدیم و 71.99 % بی کربنات بوده و فاقد یون کلر است.
در جیره مرغ برای حفظ تعادل آنیون و کاتیون و به منظور تأمین سدیم استفاده میشودو همچنین در جیره گاوهای شیری به عنوان بافر مصرف دارد.
بی کربنات سدیم یا جوش شیرین، یک ترکیب شیمیایی با کاربردهای فراوان در تغذیه دام و طیور می باشد.

اکسید منیزیم

اکسید منیزیم ماده ای سفید رنگ وجاذب رطوبت بوده و از فراوری و خالص سازی کربنات منیزیم معدنی به دست می آید.
ازآنجایی که منیزیم دربیشتر واکنش های ضروری بدن شرکت دارد،عنصری مهم درخوراک دام وطیور محسوب میشود.
 کاهش هزینه بافری، افزایش چربی شیر، بهبود هضم نشاسته و کاهش اسیدوز و لنگش از دیگر اثرات مثبت استفاده از اکسید منیزیم در جیره گاوهای شیری است؛ وافزودن آن به جیره مرغ تخمگذار باعث بهبود کیفیت پوسته تخم مرغ می شود.

اکسید منگنز

اکسید منگنز با فرمول شیمیاییMnO2،MnO به شکل پودری خاکستری رنگ است.اکسید منگنز یکی از رایج‌ترین ترکیباتی است که بطور گسترده درصنعت خوراک دام وطیور به عنوان مکمل غذایی دام و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرد.این عنصربوسیله پروتئین خاصی به نام ترانس منگابین در خون جابجا می‌شودو کمبود آن باعث کاهش رشد،تاخیر در تشکیل استخوان، اختلال در تولید مثل و عوارض عصبی می‌گردد و در طیور باعث تغییر شکل و پهن شدن مفاصل می‌شود و درجوجه ها، دیرتر از پوسته تخم در می‌آیند و بدن آنهامتورم متورم و پاهانیزکوتاه میشوند.
کمبود این عنصر در حیوانات ماده باعث اختلال فعالیت تخمدان ودر حیوانات نر عقیم شدن و در دستگاه عصبی آن‌ها نیز تاثیر می‌گذارد

پودر گوشت

پودر گوشت یکی از محصولات کشتارگاهی است و در حدود ۵۵ درصد پروتئین خام دارد. میزان متیونین، سیستئین و تریپتوفان آن کم و لیزین بالا است. میزان انرژی پودر گوشت به میزان چربی موجود در آن بستگی دارد و میزان مصرف پودر گوشت به طور متوسط ۵ تا ۷ درصد و حداکثر ۱۰ درصد است.

آهن

 ازمکمل های کم مصرف ومهم در جیره خوراک دام وطیوراست.
اهن نقش بسیار تخصصی در بدن تمام حیوانات دارد و بخشی از پروتئین هموگلوبین ومیوگلوبین در سلول های ماهیچه ای است.
آهن دارای سرعت سوخت وساز بالایی در جوجه هاست و باید به شکل کاملا قابل دسترس درجیره حیوان براساس نیاز روزانه تامین شود.

آنزیمیت

آنزیمیت پودری به رنگ کِرِم، بدون بو از انواع زئولیتها است. این ماده در جیره غذایی حیوانات(دام،طیور،آبزیان)به عنوان ماده افزودنی مصرف می شود‌. امروزه قارچها و سموم حاصله از مهم ترین عوامل بیماری زا در حیوانات می باشد،آنزیمیت با جذب این سموم می تواند موجبات سلامت و بهبود مواد غذایی را فراهم سازد.
این ماده معدنی علاوه بر خوراک دام وطیور در خوراک ومحیط آبزیان نیزنقش حائز اهمیت دارد.

بنتونیت

بنتونیت خوراکی(بنتونیت خوراک دام وطیور)نوعی خاک رس چندوجهی است که در هر دوحالت بنتونیت کلسیم دار و بنتونیت سدیمی برای مصرف خوراکی دام وطیور مناسب است.
 بنتونیت معمولا برای خوراک سازی مصرف شده و یابه عنوان تاکسین بایندر در سیلوهای نگهداری جیره دام وطیور استفاده می‌شودو۲ نقش اساسی دارد.
اولا به عنوان یک ماده میکروب کش و گندزدا در خوراک دام و سیستم گوارش حیوان عمل کرده و ثانیا با دارا بودن ریزمغزهای مختلف به رشد وافزایش وزن گله کمک می‌کند. 
بنتونیت نه تنها برای تغذیه دام درگاوداری و مراکز پرورش گوسفند کاربرد دارد،بلکه به عنوان خوراک طیور در مرغداری‌ها نیز مصرف می‌شود. بااین تفاوت که از بنتونیت می‌توان برای خشک و تمیز نگهداشتن بستر طیورنیز استفاده کرد.
ازجمله خواص بنتونیت در خوراک دام وطیور می‌توان به دفع فلزات سنگین و سموم قارچی ایجاد شده در جیره غذایی اشاره کرد. حتی از بنتونیت به دلیل خاصیت جذب آب و مایعات توسط آن،می توان برای خشک نگه داشتن بستر طیور و در نتیجه گندزدایی محیط بهره برد.

دی کلسیم فسفات

دی کلسیم فسفات و یا به اختصار DCP 
از واکنش اسید فسفریک با کربنات کلسیم تهیه می شود.
 این نمک حاوی دو عنصر حیاتی فسفر و کلسیم برای دام و طیور است که در ساخت و ساز سیستم حیوانات نقش اساسی را بازی می کند.
شکل ظاهری این نمک به شکل گرانول است که در جیره غذایی دام و طیور به صورت افزودنی اضافه و به صورت دان جهت خوراک دام و طیور مصرف میگردد.

فرمالین

فرمالین یک ماده شیمیایی است باکاربرد های مختلف در زمینه های متفاوت که یکی از معروف ترین این کاربرد ها در ضدعفونی کردن محیط دام و طیور و به ویژه پرورش ماهی است.
در صنایع دامی وپرورش طیور، از فرمالدئید گازی برای ضد عفونی کردن سطوح آجری و چوبی و همچنین لوازم مکانیکی استفاده می شود. فرمالین مایع نیز کاربرهای گسترده ای برای ضدعفونی کردن این محیط ها دارد. قیمت مناسب فرمالین در علاقه دامداران و پرورش دهندگان ماهی به استفاده از آن بسیار موثر است.

مکمل شیری و پرواری

 افزودنی ها و ویتامین های ویژه در مکمل های غنی شده گوساله های پرواری وشیری می توانند بهبود بازده خوراک و سلامت گوساله های پرواری را تضمین کرده و لذا تأثیر این مکمل ها بر ضریب تبدیل محسوس خواهند بود.